DESTRUCTIO di Ugo I Abate di Farfa - originale

 L'Abate Ugo I

Tra gli abati di Farfa, Ugo I è forse la figura più nteressante, sia per la sua opera pastorale, sia per i suoi scritti. Per noi della Marca Fermana le opere di Ugo hanno importanza particolare, perché in esse troviamo notizie del Fermano, che invano cercheremmo altrove.

Non conosciamo le origini di Ugo, ma era sicuramente di famiglia potente, perché, ordinariamente, la nobiltà della nascita aveva molto peso nella elezione degli abati.

Nel 997, all'età di 26 anni, fu consacrato Abate di Farfa, dal Papa Gregorio V, che ne aveva 25. L'imperatore Ottone III lo depose, perché Ugo era accusato di simonia; ma forse il motivo principale era l'investitura conferitagli dal Papa, mentre l'Abate di Farfa era di investitura imperiale.

Riguardo al peccato di simonia, anche se vogliamo ammettere delle attenuanti, in considerazione della giovanissima età di Ugo e del suo Papa, non possiamo completamente scagionarlo, perché egli stesso ce ne taglia la strada, in un brano della sua "Relatio Costitutionis" dove dice: "Poi osando di aspirare al governo della Badia per desiderio di gloria, offrii al Signor Papa del denaro, cercando disonestamente di comprare quella digninità". Solo per desiderio di gloria? Gli avvenimenti successivi ci dimostrano che, se in Ugo c'era stata giovanile ambizione, c'era pure un grande amore per il suo Monastero e un grande desiderio di riportare la Badia alla primitiva floridezza. Quindi, aveva tentato di comprare l'ufficio di Abate, anche per impedire che la Badia cadesse in mani disoneste, come avveniva da molto tempo. Era recente la memoria degli infausti Campone e Ildebrando; era vissuto nel monastero con l'Abate Giovanni III ed era testimone oculare della rilassatezza di questo abate e dei suoi monaci; e sua aspirazione era l'onore di fare l'abate seriamente e santamente. Consapevoli della rettitudine di questo giovane abate, i monaci (quelli buoni) non badano al peccato di simonia, del quale Ugo sta facendo penitenza, e ottengono dall'Imperatore che gli sia restituita la dignità di Abate.

Fu Abate di Farfa per circa quarant'anni; e, sempre sotto il complesso della colpevolezza, tentò più volte di rinunziare al governo perché se ne credeva indegno e incapace; ma Papa e Imperatore non vollero saperne di accontentarlo. 

Risiedette per diversi anni a S. Vittoria in Matenano, almeno dal 1005 al 1009, per introdurre la riforma cluniacense anche nella Marca, dove trovò maggiori difficoltà. "Frattanto altre difficoltà mi si presentarono nella Marca, per cui mi convenne passare le Alpi e recarmi dal Re Enrico...e voi eleggeste Guido". (Relatio - Balzani p.66) (Re Enrico è l'imperatore Sant'Enrico II. Ugo lo dice Re, perché ancora era Re di Germania; fu consacrato Imperatore nel 1014).

A S. Vittoria ebbe una delle sue crisi spirituali, per cui vediamo operare al suo fianco l'Abate Guido. "Poi io rinunziai alla Badia e là fu eletto (a S.Vittoria) dai monaci di quel luogo un monaco mio discepolo e fu consacrato dal Papa; ma non ottenne mai la nomina e l'investitura (donum et praeceptum) dall'Imperatore, al quale la Badia appartiene". (Quaerimonium - Balzani p.75)

Nei quarant'anni di dignità abaziale, in continue angustie di spirito; con pazienza e umiltà eroiche; si dimostrò ottimo governante curando diligentemente gli interessi della Badia; ma principale suo intento fu la riforma dei suoi monasteri, che riuscì ad ottenere a prezzo di umiliazioni, di maltrattamenti e perfino di percosse da parte di chi non lo comprese.

Morì all'età di circa senssantaquattro anni, nel 1038.

Di Ugo rimangono pochi scritti: "Relatio Constitutionis" che è una presentazione ai monaci delle riforma cluniacense; "Exceptio Relationum" che sono brani di cronaca monastica; "Quaerimonium" che è una esposizione diretta all'Imperatore Corrado II, per tentare il recupero alla Badia di certe possidenze. 

Il lavoro letterario più voluminoso e, sotto certi aspetti, il più interessante, è la "Destructio" che qui offro al lettore nel testo originale, con la sua traduzione italiana: traduzione ad literam perché ho preferito la fedeltà alla eleganza.

Don Giuseppe Michetti

DESTRUCTIO

I.

Cogentibus multis et cunctis maioribus et carioribus fratribus nostri cenobi, quorum rogatui omnino me non obtemperare absurdum duxi, opus quapropter adgressus sum ex toto mihi inutile, quippe qui vitam propriam nescio currigere, aliorum temerarie ausus nullo modo reprehendere debeo vel detrattare; quod me pre cunctis monachis oportet cavere, qui adeo reprehensibilis invenior culpis propriis facientibus, ut vix ante clientulos inescusabilis inveniri queam, quando magis ante maiores natu et doctrina, necnon et coevos. Sed quia magis non obest aliquotiens prava praesumptio, quam multotiens noceat obstinata negatio, ideo existimavi utiliorem oboedientiam fore quae sacrificio praeponitur, quam inobedientiam quae damnationi imputatur.

II.

Propterea obtemperavi precibus, commodavi aures supplicationibus praedictorum, ut de nefanda destructione rerum nostri Monasteri, quae concessae sunt a piis misericorditer, ab impiis distributae crudeliter, aliquod opusculum eis dictare,m per quod aperte scire possent qualiter et quo tempore vel a quibus malis rectoribus monasterium praedictum ceperit annullari, quod per tanta annorum curricula a tot sanctis patribus, qui leguntur in eius "Costructione", quam digne sciunt ditari et sublimari, et non tantum ficiunt pro destructione iniquorum pastorum, quantum pro laude bonorum; ut quaeque venturae potestates sunt et auditurae de prioris sublimitate costructionis et de posterioris minoratione destructionis, quantum congaudent de bonis collatis, tantum condoleant de bonis ablatis; et sicut sequi debent exemplum bonorum, sic fugere studeant exemplum malorum.

III.

Isti sanctiores volunt ut sicut prior libellus vocatur "Costructio", ita iste secundus vocetur "Destructio"

IV.

Deus vero de alto dignetur prospicere vota nostra, atque concedat ut illis rogantibus nobisque obsequentibus, "Destructio" ista noviter dictata prosit ad nostra vitia destruenda, et antiqua illa "Costructio" ob memoriam patruum inibi continentium sit restauratio ad spiritales virtutes nostris pectoribus inserendas.

V.

Hoc unum volo vos scire certissime qui audituri estis, quare nihil hic continetur, nisi quod a veridicis comperturm est relatoribus; et scimus magis non recipi evangelia illa quae visu exarata sunt, quam illa quae auditu; idcirco fiducialius componere temptavi.

VI.

Igitur quaemadmodum praelibatum est, per multa annorum curricula supradictum monasterium a dictis patribus oneste ac religiosissime dispositum est, atque de die in diem augebatur et accumulabatur in spiritualibus corporalibusque beneficiis, non mediocriter, sed perfecte usque ad completum imperium Francorum Regum; qui post espulsionem Longobardorum Imperatorum, Italicum Regnum strenue potenterque per multa spatia tempuorum honorifice guburnarunt, ecclesias Dei exaltando, pauperes recreando, justitiam et legem ubique adimplendo. Postquam vero, quando illorum potestas ab Italico Regno, peccatis facientibus coepit cessare, praedictum regnum paulatim coepit annullari.

VII

Denique ipsis recedentibus culpis christianorum cooperantibus pagano rum multitudo idest Agarenorum Gens Italiam intravit. In tantutm vero cessante militia italorum crevit illorum potestas ut a Trapido usque ad flumen Padum perpaucae essent civitates videlicet exceptis Roma et Ravenna quasi psi aut non destruerent aut non suo dominio subjugarent. Quas vero provincia set urbes vi obtinebant omnino depopulabantur cunctaque inibi inventa sibi diripiebant.

VIII

Sub hac vero tempestate Petrus Venerabilis Abbas jam dictum monasterium religiosissime gubernabat et sug eius magisterio multa fratrum caterva non solum in ipso capite Monasterii verum in cuctis subiectis eidem cellis in omnibus quae ad Deum pertinent ex integro pulcre ac docte vigeva. In esteriori bus autem quantum longe lateve creverat in collatis supradictorum Regum legitur qui illud se per propris minibus sub sua tuitione tenuerunt et ut praecepta inibi ab eis concessa referunt in quibus continetur quod Carolus inibi contulisset Monasterium S.Marie quod dicitur in Minione; Ludovicus Monasterium S.Stepahni quod ponitur in Lucina; aliud denique Carolus Monasterium S.Marci subtus muros civitatis Spoletanae. Haec vero et alia donaria ceterorum fidelium majorum atque minorum ibidem concessa quantum illud sublimaverint non est nostrae facultatis per singula evolvere. Sed de plurimis unum in medium deducamus quod cuncti pene antiquiores fatentur.

IX

Ecclesia vero quam mirifice ornate erat et officinae cunctae qualiter compositae quis ad plenum valet referre? Tamen pauca dicamus ex plurimis. Ipsa namque Ecclesia major tota plumbeo tecto cooperiebatur. Altare quoque principale ciborium totum ex lapide onichino habedat. Libro rum volumina quanta et qualia vel quam diversis aureis argenteisque operi bus ac gemmis lapidibusque preziosi intexsta habebantur longum est enarrare. Vestes quoque maioris altaris deauratae atque gemmatae tot erant quot festivitates maiores idest; Annunciatio Nativitas Domini Circumcisio ac Adventus Spiritus Sancti necnon Assunptio Sancte Mariae et Nativitas ejus. Diei namque Judicii tabula ibi erat verbis terribilibus ut quisquis eam videata statim timore incredibili ac pavore graviter replebatur ita ut sine memoria mortis per plures dies esse non poterat. Ornamenta vero alia quae ad usum ecclesiae pertinent quam plura et mirifica erant quis valet comprehendere?

X

Basilicae aliae absque majore quinque ibi erant quarum una quae adhuc stat in onorem S.Petri costructa in usu Canonicorum habebatur. Secunda vero et tertia ad opus erant infirmo rum monaco rum; harum vero duarum una erat pro infirmis qui iam convalescebant alia vero pro illis qui proximabant morti simul adiunctis domibus ac balneis ad utrorum ordinum utilitatem composita abebantur. Quarta autem in palatio regali costituta erat quod ibi satis honorificum aedificatum erat in quo imperatores hospitabantur quanto illuc visitandi gratia veniebant. Quinta vero ecclesia extra muros ipsius monasteri edificata in honorem Sanctae Mariae, parva quidem sed mirifice costructa ubi mulieres veniebant orazioni causa et visitationis. Quia ut senum refert relatio antiquitus nulla mulierum intra muros illius ingrediebatur monasteri. Sed quotiescumque reginae aut aliae mulieres causa quam supra diximus illuc properabant in Basilica parvula faciebant venire. Abatem ipsius loci aut Frates quos volebant ut cum eis de spiritualibus agerent quae oporterent.

XI

Officinae cunctae laterales coopertae habebantur; pavimenta vero lapidi bus quadrati set septis omnia sacra erant et usque hodie ex parte apparent. Arcus deambulatorii per totum circuitum habebantur intus et foris; qui aut intus erant claustra ad utilitatem monacorum ita erant extra ad laico rum. Foris vero claustrum totius monasteri ex omni parte erat fortiter muniturm et turritum ad instar civitatis. Placida quoque et judicia numquam ibi exercehantur sed habebant unum palatium ultra rivum qui Riana dicitur ubi haec gerebantur. Quid multa? In toto Regno Italiae non inveniebatur simile illi monasterio in cunctis bonis exscepto monasterio quod vocatura Nonantulae sed non ex toto ut plures fatentur.

XII

In tali namque statu illo permanente ut supra dictum est supervenerunt Saraceni qui cuncta circumquanque jam occupaverant. Tandem undique circumtantes expugnare moliebantur sed nequaquam obtinere valuerunt. Venerabilis namque Petrus ipsius Monasteri Abbas. Dei auxilio fretus ac solatio militum adiuntus frequenter illos a finibus sui monasterii expellens longius insequi faciebat plurimosque interficiendo per multos dies secure manbat. Sed illi infesti dum cuncta vicina loca sibi subiugassentac devastassent illo semper revertebatur pugnaturi.

XIII

Praedictus vero Abbas quum hanc oppressionem per septem continuos sustineret annos cum suis onachis et videret quod Deus Christianum populum sua malitia faciente omnino oblivioni traderet et potestati pagano rum videns se nulla ratione amplius differre posse tali in ipso loco consilio inito divisit fratres ac tesauros in tres partes unam mandans Roman alteram dimisit in Reatinam Civitatem cum tertia autem per seipsum ad Comitatum Firmanum veniens confugium feci dimisso ex toto Monasterio.

XIV

Ipso vero cum monachi egresso Agareni intrantes invaserunt locum. Quo perlustrato ita illis complacuit ut de aedificio nihil destruerent eo quod pulcherrimun illis appareret; sed quando eis videretur intrarent et inabitarent. Quo peracto accidit ut quidam latrunculi cristiani qui huc illucque discurrebant inopiae causa ibi devenirent noctu; et quum jacuissent in uno angulo ipsius Monaserii accenso igne pavore territi fugerent. Ignis vero exarsit et in absentia hominum praevaluit atque concremavit cuncta quae remanserant. Praedicti vero latrunculi fuerunt de oppido quod nuncupatur Catino et celare non potuerunt malum quod perpetraverant negligentur.

XV

Praelibatus vero Abbas ut prefati sumus ad Firmanum Comitatum veniens in monasterio S.Hippoliti et S.Jonnis quod dicitur in Silva coepit habitore cum fratribus quos secum de Sabinis duxerat et quos invenerat lumen ac dolens de sui desolazione Monasterii.

XVI

His ita peractis coeperunt prelibati Saraceni intra terminos Comitatus Firmani ad depredandum introire. Qua de causa praedictus Abbas in timorem iterum versus coadunatis suis monachi set militi bus. Fecerunt Castellum in Matenano Monte ubi postea locatum est Corpus Santae Victoriae. Ibi quoque usquedum persecutivo illa sedata est permanserunt; quia sicut antiqua refert opinio per quadraginta octo annos augite permanserunt infra terminos Italiae praedicti Saraceni.

XVII

Praecipue in Valeria provincia habitabant quam magni montes occupant in quibus confugia semper faciebant. Ibant denique a Mari Tirreno usque ad Adriaticum et usque ad Padum in predam et semper ad ipsos montes revertebantur. Inde autem ad flumen Lirim quod vulgo Garilianum dicitur ubi habebant navigia per quae cuncta in suam trasportabant patriam.

XVIII

In hac quoque miseria costituto Regno Italico praedictus Abbas in supradicto oppido costructo cum suis fratribus laudabiliter vitae terminum consummavit. Cui antequam moreretur consilium dederunt sui monachi et laici ut quendam clericum nomine Rimonem in Abbatem eligeret. Quod et fecit ipsis militi bus consiliantibus. Sepultus vero est in supradicto Castello in oratorio Sanctae Mariae quod ipse costruxerat. Quo defuncto praedictus Rimo suscepit regimen loci ipsus. Qui quamvis in Canonicorum Ordine esset quando huc recessit per unum annum quo supervixit bonum ostendit exemplum.

X

In ipso quoque anno respexit Deus afflictionem populi sui.

Effugatisque undique paganis Hugo Rex Burgundia egressus super Italicos coepit regnare ac regni moderamina disponere. Qui ad Firmanam properans Marchiam parentes dicti Rimonis eiecit de propria provincia simulque et illum cum eis. Qui veniens Roman mortuus est hoc ordine. Nam in sanguine malevolus veneno imposito in flebotomio eum interfecit. Sepultus est in oratorio Sancti Stephani in cella ipsius Monasterii Romae sita.

XX

Praedictus Rex Rimone espulso ordinavit Ratfredum Abbatem in dicto loco qui erat suus nepos. Ipse regimine suscepto coepit viriliter agere in omnibus utilitatibus Monasterii. Quippe quia valde oportebat eo quod undique vastatum erat. Accersitis itaque centum familiis liberorum hominum atque servorum de Comitatu Firmano Sabinis secum duxit ad Monasterium quod jam per quadraginta octo annos absque abitatore fuerat. Hoc incepto cetera loca circuire non negligebat et in statum pristinum reducere.

XXI

Tesaurum quoque et frates qui dispersi erant simul redigere et coadunare studebat. Sed illa pars monacorum et tesauri quam saepe dictus Petras Abbas in civitate Reatina reliquit postquam ipsa civitas a Saracinis capta est monachis interfectis tesaurum suum tulerunt nam alias duas quae Romae et in Firmano fuerunt readunavit; et in quantum valuit quae longe et prope erant cuncta loca ibi partinentia restauravit; Curtem videlicet quae Montis Falconis dicitur in Firmano Comitatu posita in integram dato pretio noviter comparavit; quae magnam utilitate usque hodie eidem praestat Monasterio.

XXII

Corpus namque Sanctae Victoriae ipse trastulit de Sabinensi territorio et adduxit ad illum qui modo incolitur locum vide licet in Monte Matenano. Aliaque plurima beneficia ibi contulit et ipse in eoden loco de novo ecclesiam ipsam et monasterium consecrari et fabbicari fecit ut evidenter apparet.

XXIII

Haec alia et multa antiqua restaurata loca et dicto Monastero restituta valde potens secundum speculum et Monasterium satis locupletare. Praecipue vero quia potentis Regis nepos et prudens valde in scientia saeculari secudum Deum non adeo eruditurs quod doctrina regularis ordinis sicut in coeteris religioni set doctrinae ab Italico subtracta erat Regno praesertim pro vastatione supradictorum pagano rum. Jam secundum doctrinam quam cognoscebat satis bonus fuit et Monasterio et fratribus per omnia utilis.

XXIV

Ex quibus due scelerati ac pessimi de morte illius tractare conati sunt sortemque vero qualem unus alteri daret Monasterio acquisito post necem eius diffinierunt. Unus vocabatur Campo qui ab infantia nutritius eius fuit cui cunta bona contulit quem et medicinae artis studio imbuere fecit. Nobilis quidem genere de Reatino extitit Comitatu sed ignobiliter in hoc per omnia operatus est. Radix ipse prima malorum omnium praedicti Monasteri vastatorum fuit post paganos. Alter quidem falso habitu nomine Hildebrandus de alio longinguo monasterio a praedicto Abate susceptus ad habitandum…

XXV

Cuum igitur jam viderent eum senio deficere quia ut plurimi asserunt triginta octo annos vixit in hoc regimine -et opus ei jam non erat aliud propinare venenum nisi ipsam senectutem qua jam urgebatur- tamen ipsi miserrimi ob ambitum honoris in nullo ei pepercerunt sede mortifero eum viru interfecerunt.

Destructio . Parte II

I

Quo mortuo perrexit Hildebrandus Papiam ad iam dictum Ugonem Regem qui adhuc vivebat; et cum magna pecunia acquisivit Abbatiam ad opus Camponis pessimi. Qua acquisita reversus est per Marchiam ubi occurit ei idem Campo acceptoque dono a Rege trasmisso de regimine Monasteri ac militi bus marchesanis suscepts cuctis maioribus et minori bus subiugatis Monasterio pertinentibus adimplevit cellas Sanctae Mariae justa flumen Clentis et Sanctae Mariae in Solestano secus civitatem Esculanam et in Comitatu Reatino alias duas Sancti Angeli justa ipsam civitatem Reatinam et Sanctae Mariae in Loriano.

II

Hoc espleto reversus est Sabinis cum magno gaudio non spirituali sed carnali non ut monachi sed ut impii sicut postea patenter claurit. Quia concubinis quas prius habuerant occulte postmodum palam abuti ceperunt; non solum ipsi sede t cuncti illorum monachi hoc scelus non verebantus patrare; sed nuptialiter unusquisque suam ducebat scortam. Ita namque pax non permansit inter eos, nisi usque ad annum unum; completo anno ceperut inter se contendere.

III

Hildebrandus vero data pecunia junxit se Marchesanis tulitque Camponi totam ereditatem Monasteri quae erat in Marchia cum monachi set militi bus et sibi coepit ea vindicari.

Campo autem e contra ampliori pecunia ipsis collata venit illuc atque unam suam sororem tradidit marito uni cui nomen erat Transbertus; valdeque eam dotavit de bonis Monasteri mobili bus et immobili bus; curtem quoque Maratis quae tam magna et spatiosa est ut numero sexdecim millium modiorum contineatur sicut plures affirmant ipsi suo cognato per concambium contuilit unde in Propetiano ut ferunt loco squallido et inculto e contra concambium recepit. Alias duas curtes Sanctae Mariae in Strada et Sanctae Mariae in Mura prope Staniam nhilominus adiunxit. Unam vero filiam suam alteri viro dedit cui similiter diversa largitus est donaria.

IV

Quibus simul coadunatis cum amici set suis consiliatoribus eicit praedictum Hildebrandum de castello Sanctae Victoriae e a cunctis finibus Monasteri et redegit cuncta loca suum dominium.

Reversusque est Sabinis cum triumpho ubi coepit cuncta secure jam distrahere filiis et filiabus. Septem filias et tres filios habuit quos et quas cunctos dotavit de rebus Monasteri et alios parentes plurimos. Nam in Sabinis castellum de Bucciniano et Roccam et Salisanum et fundum Casaprotae eis contulit. In Reatino Comitatu et Amiternino et Furconio et Balbensi necnon et Marchisano illis paene cuncta distribuit ut perpetue reservarentur.

V

In hoc modo stetit usque ad tempus Alberici Romanorum Principis. Qui gloriosuas princeps in tantum cupiebat monasteria sub suo dominio constituta ad regularem reducere normam quam amiserant in vastatione praedicta pagano rum ut de Gallia faceret venire Oddonem santum Abbatem qui tunc Cluniacum gubernabat monasterium quod usque hodie viget in religione. Et eum constituit Archimandritam super cuncta monasteria Romae adiacentia suamque domum propriam ubi esse notus est positam in Aventino Monte concessit ad monasterium costruendum quod usque ad pratense stare videtur in honore Sanctae Mariae. Monasterium in Sancto Paulo Maiore tunc ordinavit in Sancto Laurentio foris muro set in Sancta Agnete justa pontem Nomentanum.

VI

Casinense quoque monasterium sub illius magisterio ad normam regularis ordinis redactum quod in vastatione praedictorum Agarenorum destructum fuerat sicut pleraque ut prefati sumus monasteria regni italici. Ibi denique praeposuit discipulum suum venerabilem Abbatem Balduinum nomine cui successit in regimine suus condiscipulus atque Coabbas Algerius almificus pater quem ipse a primaevo erudierat regualri tramite in supra nominato Aventino Monasterio; per quem ad cumen iam dictum recuperatum est Monasterium quem plures viventes recolunt.

VII

In Monasterium denique praelibatum Sanctae Mariae Farfensis quum monacos regulares mandasset, colui illos recipere Campo maleficus cum suis monachis, sed potius conati sunt eos noctu interficere cum cultris. Qua de causa pavore ducti Roman redierunt ad Principem praedictum. Unde in iram commotus contra praedictum Camponem Abbatem, necnon et alios monacos, praescriptis auditis, eiecit eum de praedicto monasterio, et ordinatvit ibi Domnum Dagibertum venerabilem Abbatem, de Cumana civitate oriundum. Ipse autem Campo fugit in Reatinam Ciitatem, in qua adiutorio parentum suffultus, coepit ibi inabitare.

VIII

Hildebrandus vero in Marchia positus, hoc conspecto, iterum invasit Castellum Sanctae Victoriae cum omnibus pertinentibus, fidenterque cuncta distraebat filiis et filiabus, quos plures habebat, et res Monasteri. Deditque illis Curtem Molianam magnam et inclitam; Curtem quoque Sancti Benedicti et Fossenariam et diversas alia res, cum castellis et pertinentiis. In horum duorum distractione cuncta quae praelibatus Rarfredus congregavit, dissipata sunt.

IX

Domno itaque Dagiberto supradicto Monasterio constituto, Albericus princeps ei cunctas restituit curtes quae in Sabinis errant ipsius Monasteri perditas; diligebatque eum et onorabat satis. Ipse vero in cunctis irreprehensibilem se ostendebat. Circa fratres quoque et cunctos ita benevolum se praebebat, ut ab omnibus incredibili diligeretur affectu. Campo e contra mala cuncta exercebat detersi quam aliquis seculari vastator apud Reatinos, ad quos confugium, ut praediximus, fecerat. Existentes Abbates in uno monasterio contra morem duo mali et unus bonus quamvis non legaliter, quantum duo mali devastabant, tantum solus bonus congregabat. Ubi is vixit completo quinquennio, et pessimi monachi veneno eum occiderunt.

X

De quo Dominus magnum, in ipso anno interfectionis, fecit prodigium, scilicet de illo qui minibus ei venenum tradidit. Interfecto illo, penitentia ductus abiit ad horatorium Sanctis Michaelis Arcangeli, quod positum est in Monte Gargano. Quem vero montem nulla ratione potuit ascendere, quum per unum annum in pede illius consisteret, sicut vicini illius, qui eum recognoverunt ibi testati sunt; postea vero nusquam comparuit. Fuit canonicus clericus et servitor illius.

XI

Illo itaque decuncto, necnon et Alberico Principi e vita migrato, Filius eius Joannes, qui vivente patre Papa ordinatus est, Camponem malivolum coepit habere exosum, sicut et pater suus; idcirco non permisit eum ad regimen redire Monasteri, sed statim costituit alterum Abbatem Adam nomine qui e Lucana Civitate ortus fuerat, ad prelibati monasteriii gubernacula sustentanda. Preordinatus vero pauco tempore in religione prestiti, et non bonam normam duorum honorum Rarfredi et Dagiberti, sed malam Camponis et Hildebrandi sequi coepit, vide licet stuprando atque distribuendo illa bona quae Dagibertus in Sabinensi Comitatu conquisierat. Nam pro pubblico stupri scelere, in quo detentus est a militi bus praedicti Papae et Marchionis Tebaldi, qui tunc Sabinensibus praeerat, dedit totam curtem Sancti Benedicti de Campo et Sancti Hectubb et fundum Carbinianum.

XII

En habes simul tres non dicam Abbates, sed dispeersores, Sabinis unum, Reate alterum, in Marchia tertium. His ita gestis, Campo percussus est podagrigo et chiragrigo dolore in tantum, ut omnino destitutus esset solatio manum et pedum; et nisi ab alio adiuntus, ad aliquam partem vertere se non valebat. Numquam autem cessavit a flagitiis supra nominatis usque ad diem mortis, et ad regimen capitis Monasteri non est reductus, sed in ipso errore pessime finivit vitam suam. Sepultus vero est in Monasterio Sancti Michaelis justa praedictam civitatem Reatinam.

XIII

Per idem tempus bellum magnum commissum est pro contenzione Marchiae Firmanae inter Salironem et Ascherium; in qua liquide pugna praevaluit Sarilo et interfecti Ascherium cum multis suis, obtinuitque ipsam Marchiam. Quo audito Hugo Rex exarsit contra eum magno furore et cepit eum persequi pro ipso Ascherio germano suo, quem occiderat. Tunc videns Sarilo quod nulla ratione eum fugere posset quum esset reclusus in uno oppidulo in parti bus Tusciae, noctu indutus Monachilem Curtem, sullo diluculo, ligato fune gutturi, eius se potestati tradidit.

XIV

Qui Rex misericordia motus super eum, perdonavit ei ipsam culpam, ac praeposuit eum super omnia Monasteria Regalia, quae erant infra fines Tusciae et Firmanae Marchiae. Cui cuncti Abbates humiliati sunt illorum monasteriorum, excepto Hildebrando invasore, qui ei restitit, contra quem praevaluit ad tempus Sarilo, et ejecit eum de jam nominato Castello Sanctae Victoriae. Sed iterum supervenit Hildebrandus et turrite illum inde expulit. Secunda quoque vice recuperavit Sarillo ac repulit eum. Sed pauco vixit tempore, inique mortuus est et seputlus.

XV

Deinde ex toto reintegrata est loci ipsius potestas infestissimo Hildebrando. Qua de re laetificatus valde fecit quadam die magnum convivium concubinae, filiis et filiabus, militibusque, quos plures et magnos habebat; quia quamvis in Sabinis numquam optineret potestatem, tamen totum quod in Marchia erat bonum praedicti Monasterii potestative tenuit usque ad tempus Octonis I. Imperatoris. Qui qual iter postea illud perdiderit, in posterum dictiuri sumus.

XVI

Ipso namque die quo prandium celebratum est, coenam post ipsam insurgentibus noctis tenebris, cunctis vino potionibusque sopitis, nullus illorum sentire potuit, quando ignis coepit concremare praedictum Castellum. Quo consumpto, cumcta ornamenta, quae de Sabinis antea illuc venerant, igne adusta, perdita sunt.

XVII

Vertatur iterum stilum Sabinis. Adam praelibatus, quum in capite Monasterii longum peregisset tempus, in nullo mutavit vitam, sed potius ad deteriora delapsus, morte praeventus, defunctus est ac sepultus in ipso Monasterio. Tunc remansit jam dictum Monasterium sine Abbate omnino annullatum. Quod Theobaldus Marchio invasit ac tenuit, suumque fratrem, nomine Ubertum clericum canonicum, valdeque expertum atque debilitatum membris, ibi praeposuit ad habitandum. Qui per aliquod temporis spatiam illud tenuit, quod et turpiter dissipavit, quotidie inibi habitando cum meretricibus et canibus, cunctisque obscenitatibus secularibus admissis.

XVIII

Deinde Papa Joannes, qui Harniensis vocatus est, abstulit ei, et commendavit illud cuidam Abbati Monasterii Sancti Andreae justa Montem Soractem siti. Quia quando potestas Imperatorum Populi Romani illud… (negligebant), Pontifices intromittebantur; aliter numquam habuerunt ibi dominium, eo quod illis non pertinet, ut privilegium illius refert. Sicque factum est ut tribus annis absque Abbate proprio esset. Is autem Abbas praedictus nomine Leo, quandiu illud tenuit, bene tractavit; atque compassus illius desolationi, in aliquo recuperavit de suis beneficiis in libris et aliis rebus et, in quantum licuit, destructa reaedificavit.

XIX

Monachi vero ejusdem loci, qui, viventibus malis Abbatibus, impie cum illis egerant, posteaquam sine Rectore coepit esse, non jam in Monasterio, sed in villis coeperunt habitare pubblice cum suis non dicam concubinis, sed uxoribus; quia ut superius dictum est, nuptialiter illas suscipiebant. Solummodo de Dominicum revertebantur ad Monasteriu; nam per totam ebdomadam, ut dictum est (foris) morabantur.

XX

Furabantur denique quaecumque diripere poterant. Sigilla aurea de praeceptis tollebant et ponebant plumbea, quae modo apparent; ornamenta quoque aurea et argentea de vesti bus altari set aliis utensili bus auferebant et faciebant muliebria monilia ad meretricum ornamentum. Destuebant quoque sua sponte edificia antiqua, quando aliqua occasio se dabat, ne umquam ad statum redire valeret idipsum Monasterium, ac Reale diceretur, quia dicebant, non tam secure illud posse possidere, si Reale appellaretur.

XXI

Religiosorum aliquis nullus se illis jungebat ad habitandum sed fugiebat ad alia loca; carnales ibi tantum habitabant. Quid multa? Iis et huiusmodi malis ibi crebrescentibus, Monasterium ad nihilum redactum est, ut saepe diximus, culpis abitato rum ipsius exigentibus. Supradictus autem Papa sub hac miseria consecravit ibi Joannem nostrum praedeccessorem, qui fuit, quam omnes recolimus, vivente adhuc miserabili Hildebrando in Marchia.

XXII

Hoc tempore secunda vice Otto I, Imperator Italian; qui in priori suo ingressu coronatus est a Joanne Papa, filio Aberici supranominati Principis. In secundo suo adventu fecit coronari filium suum Ottonem II Imperatorem, se vivente, a Joanne Papa suprascripto, ut plures sciunt. Qui legem et justitiam firmiter coepit tenere per totam Italiam.

XXIII

Ad Marchia vero cum Properasset praelibatus Joannes consecratus Abbas istius Monasterii, reclamare coepit de Hildebrando invasore, qui per tanta tempora in pertinacia tam crudeliter perseveraverat. Quem venerandus Imperator ante suam presentiam statim exhiberi praecept cum sua coniuge, Inca nomine, videntibus cunctis qui aderant. Eumque quum fortiter increpasset et reprehendisset, ut dignum erat, abbatiam praedictam eum renuntiare fecit; ac imperiali decreti jussione, ut cuncta scripta, quae facta habebat de praedicti Monasterii rebus, annullarentur et evacuarentur; quia numquam Abbas fuit, neque caput Monasterii tenuit, neque a Monachis est electus, neque ab aliquo imperatore confirmatus, nec aliud: quare ab isto serenissimo Imperatore hoc ordine legaliter depositus est.

XXIV

Audiant modo et sciant, qui adhuc defendere volunt sua scripta, qual iter possint, illo deposito. Praedicto Joanni Abbatiam donavit et coepit eum satis diligere et honorare. Super impium quoque Hildebrandum misertus est. Concessit ei Curtem Sancti Benedicti, praedicto Monasterio pertinentem, diebus vitae suae. Similiter et miserae Ingae contulit tres mansos ipsius Monasteri secus Ecclesiam Sancti Hippoliti ad tenendum quoadusque viveret. In tali autem miseria mortuus est praefatus Hildebrandus, et sepultus est in Oratorio Sancti Benedicti. Monasterio quoque ipsi et jam dicto Abbati restituit cunctas Curtes praedictas ipse et filius eius post eum. Sed qualiter postea perdiderit, ut existimo, non est praetermittendum.

XXV

Ipso denique pio Imperatore defuncto, filius eius reganvit post eum, feliciterque fubernabat regalia sceptra, justitiam et legem faciendo. Praedictum quoque Monasterium satis deligens, Abbati ipsi sum cancellarium tradidit, pro re ipsius Monasteri restauranda, nomine Petrum Diaconum, qui Papiensis postea Episcopus fuit; ad ultimum Papa ordinatus est. Qui praedicto Monasterio et ipsi Abbati cunctas res restituit perditas.

XXVI

Sed inoneste vivendo ipse et sui monachi, apud praedictum Imperatorem accusatus est. Qua de causa eiecit ipsum de ipso Monasterio, et cuidam Abbati nomine Adam illud commendavit usque ad audientiam sub tenore; sed antequam ad examinationem veniret, defunctus est Imperator Romae ac sepultus. Hinc jam venerunt inconvenientia.

Praedicti Abbates diviserunt sibi Monasterium praelibatum; quae in Sabinis, et in Ducatu Spoletino et in Tuscia de ipsius rebus, tenuit Joannes Abbas; et quae in Marchia, Adam ipse. Ecce iterum coepit distrahi; et cuncti qui supersunt sciunt; ideo non est necesse scribere.

XXVII

Hoc perduravit usque ad adventum Tertii Ottonis. Jam ver praedictus Adam Episcopus erat ordinatus Esculensis Ecclesiae, sed adhuc sortem praedicti Monasterii tenebat, cui tulit eam praedictus Imperator, et Joanni Abbati restituit: qui, Abbatia restaurata, uno supervixit anno. Defunctus vero ac sepultus est in Monasterio Sanctae Vittoriae in Matenano Monte. Cui successit in regimine Albericus, eiusdem Monasteri Paepositus, qui non vixit nisi sex menses. Mortuus et sepultus in oratorio Sancti Michaelis, iusta predictam civitatem Reatinam, in sepulcro Camponis praedicti.

XXVIII

Illo mortuo, veni ego peccator Ugo, non ut legittimus, sed ut abortivus, ut Apostolus ait; qui et indigne regimen teneo, ut omnes sciunt.

Unde vos, seniores obsecro mihi jubentes atque cunctos haec legentes, ut Domino in comuni supplicetis, quatenus concedat mihi, sua miseratione, ad meliora convalescere, quam nequissimi suprascripti. Et Potestatibus quae auditurae sunt det voluntatem, istum recuperandi locum, ut vos vestrique successores heic adesse possitis Deo serviendi.

XXIX

Inter haec mecum vos admoneo, dilecti Fratres et Conservi, ut Divina Clementia cooperante Patronaque nostra Gloriosissima Virgine Maria intercedente, bonum, quod nostris temporibus Divina Pietas in hoc renovare dignata est loco, nostris (quod absit) culpis et negligentiis non minuatur, sed potius augeatur Christo donante. Hoc dico, non ut meis meritis in nullo confidam, qui in omnibus segnis invenior et fragilis, mea faciente miseria, sed Dei largitate, vestraque caritate confisus fidenter assero, ut si perseveratiam habueritis in hoc, quem inceptum abeti Ordine, in ipso seculo prospera vobis cuncta provenient, et in futurum aeternam possidebitis beatitudinem, sicut scriptum est: Qui autem perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. Et item: “Non incoantibus premium promittitur, sed perseveranti bus datur”.

Tunc enim placet Deo conversion nostro, quando bonum, quood incoamus, perseveranti fine complemus. Ideoque Christi Misericordiam imploramus, ut nobis costantiam ipse donare digneturm quatenus illi devote serviamus et nostrum propositum inviolabiliter custodiamus: quem in nullo melius custodire poterimus, quam si mandata eius compleantur.

Itemque idem ipse: “Beati qui custodiunt judicium et faciunt justitiam omni tempore”. Salomon quoque ait: “Omni tempore sint vestiemnta tua candida”. His et aliis testimoniis roborati, dilectissimi, sic per viam praeceptorum Dei studeamus, ut illud nobis proveniat, quood Apostolus de se confisus Dei virtuti ameba: “Ego etiam sic curro, non quasi in incertum”. Ideoque currere nos non pigeat per viam justificationum Dei.

Petere non desinamus eius auxilium, quuum certa teneamus eius promissa, quibus pollicitur est dicens: “petite et accipietis; pulsate et aperietur vobis”.

Inter haec notandum est, quod multi sulti nostri Ordinis fratres, dum ab aliquo eis proferuntur sanctorum Patrum exempla, respondent et dicunt: “Non possumus illo sequi; hi perfecti sunt, nos imperfecti”. Non intelligentes quod usque in finem mundi non deerunt justi, qui ita Deo acceplti erunt, ut Sancti vocentur; sicut in Apocalipsi legitur responsum etiam illis qui clamabant Sanctis: “Adhuc modicum sustinete tempus, sonec impleatur numerus fratrum vestrorum”. Qui si completus esset, mundi jam finis factus fuisset; qui statim ut complebitur, mundus finietur. Ideoque nullus nostrum diffidat, nullus tepescat, quia omnes qui digni sunt Regnum celeste introire, sancti erunt sine fine, ut dicit Dominus “Sancti estote quia ego Sanctus sum; et mea membra estote, si ascendere vultiss in coelum”.

Quapropter, dilectissimi, satagamus quandocius eius praecepta et Patris Nosri Benedicti adimplere, sicut tempore consecrationis nostri monacatus promisimus. Quia ipse Sanctus Pater in ultimo capitulo suae Regulae ex Dei largitate, suaque in ipso suspensa aviditate, ita observantibus praemia suae Legis proposuit, et pollicens dicit: “Facientibus haec Regna patebunt aeterna”.

Amen. Deo gratias.